เลือกตั้งสหรัฐฯ 2020 : ข้อควรรู้เกี่ยวระบบการเลือกตั้งประธานาธิบดี

กระบวนการเลือกประธานาธิบดีมีความสลับซับซ้อนพอสมควร รัฐธรรมนูญสหรัฐฯ กําหนดการเลือกตั้งประธานาธิบดีด้วยวิธีใช้คณะผู้เลือกตั้ง (Electoral College) กล่าวคือประชาชนไม่ได้เลือกประธานาธิบดีโดยตรง แต่เลือกผู้ที่จะทําการเลือกประธานาธิบดีแทนพวกเขา



ผู้มีสิทธิ์ออกเสียง ผู้เลือกตั้ง คณะผู้เลือกตั้ง ต่างกันอย่างไร

- ผู้มีสิทธิ์ออกเสียงเลือกตั้ง คือประชาชนที่มีอายุ 18 ปีขึ้นไป ทุกคนมีสิทธิ์ลงคะแนนเสียง แต่ตอนนี้หลายรัฐออกกฎหมายให้แสดงบัตรประจำตัวเพื่อพิสูจน์ตัวบุคคลถึงจะเลือกตั้งได้

พรรครีพับลิกันผลักดันกฎหมายนี้ โดยบอกว่าต้องทำแบบนี้เพื่อป้องกันการโกงเลือกตั้ง อย่างไรก็ตาม พรรคเดโมแครตแย้งว่า เป็นการกดขี่ผู้มีสิทธิ์ออกเสียงเลือกตั้งบางกลุ่ม เช่น คนจน หรือชนกลุ่มน้อย ซึ่งส่วนมากไม่มีเอกสารประจำตัวอย่างใบขับขี่มาแสดง ทำให้เสียสิทธิ์ในการเลือกตั้ง

วิธีการเลือกตั้งก็ไม่ต่างจากประเทศอื่น คือประชาชนเข้าคูหาไปกาบัตรในวันเลือกตั้ง หรือลงคะแนนเลือกตั้งล่วงหน้าหากไม่สะดวกในวันนั้น แต่ในรอบหลายปีที่ผ่านมา การเลือกตั้งทางไปรษณีย์เป็นที่นิยมมากขึ้น ในการเลือกตั้งครั้งที่แล้วในปี 2016 มีคนเลือกลงคะแนนทางไปรษณีย์ถึง 21%

อย่างไรก็ตาม การเลือกตั้งในปีนี้มีโรคโควิด-19 มาเป็นปัจจัยเสริม นักการเมืองหลายคนเรียกร้องให้มีการเลือกตั้งทางไปรษณีย์มากขึ้น เพื่อลดความเสี่ยงติดเชื้อจากการที่ประชาชนต้องเดินทางไปเขตเลือกตั้ง แต่นายทรัมป์ออกมาแย้งว่าการเลือกตั้งทางไปรษณีย์จะทำให้มีการโกงเลือกตั้ง

- ผู้เลือกตั้ง คือผู้มีความรู้ความสามารถซึ่งให้คำมั่นว่าจะสนับสนุนผู้สมัครรับเลือกตั้งประธานาธิบดีคนใดคนหนึ่ง แต่ละรัฐจะคัดเลือก "ผู้เลือกตั้ง" (Electors) รวมกันเป็น "คณะผู้เลือกตั้ง" (Electoral College) ซึ่งจะทำหน้าที่เลือกประธานาธิบดีหลังวันเลือกตั้งทั่วไป

คนทั้งหมดนี้ต้องไม่มีตําแหน่งทางการเมือง และพวกเขาเลือกตั้งประธานาธิบดีได้เพียงครั้งเดียวก็จะหมดหน้าที่ จึงไม่มีอิทธิพลทางการเมือง

แต่ละรัฐมีจำนวนคณะผู้เลือกตั้งไม่เท่ากัน ขึ้นอยู่กับจำนวนประชากร โดยจำนวนคณะผู้เลือกตั้งมาจากจำนวนสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร หรือ ส.ส. บวกกับจำนวนวุฒิสมาชิก รัฐละ 2 คนเท่ากันหมดทุกรัฐ รวมทั้งหมดมี 538 คน นั่นหมายถึงว่าบรรดารัฐเล็ก ๆ ที่มีจำนวน ส.ส. เพียง 1 คน ก็จะมีคณะเลือกตั้งรวม 3 คน ดังนั้น รัฐที่มีจำนวนประชากรมากจึงมีความสำคัญมาก เพราะในการเลือกตั้งประธานาธิบดีสหรัฐฯ คะแนนจากผู้มีสิทธิ์ออกเสียงแม้จะสำคัญ แต่สิ่งที่เป็นตัวชี้ชะตาคือ คะแนนเสียงจากคณะผู้เลือกตั้ง

แม้ผู้มีสิทธิ์ออกเสียงเลือกตั้งลงคะแนนให้พรรคหนึ่งมากกว่าอีกพรรคเป็นแสน ๆ ก็ไม่ได้หมายความว่าจะได้เป็นประธานาธิบดี ที่เป็นเช่นนั้นก็เพราะวิธีตัดสินผลเลือกตั้งของสหรัฐฯ ที่ค่อนข้างเฉพาะตัว

การเลือกตั้งทั่วไปของสหรัฐฯ ใช้ระบบ Winner-Takes-All หรือผู้ชนะกินรวบ ระบบนี้ใช้กับ 48 รัฐ และเขตเมืองหลวง คือ วอชิงตัน ดี.ซี. เท่านั้น ส่วนอีก 2 รัฐ คือรัฐเมนกับรัฐเนบราสก้า ใช้ระบบสัดส่วน

คะแนนเสียงที่มาจากประชาชนกาบัตรเลือกตั้งให้ คือ คะแนนมหาชน หรือ Popular Vote แต่คะแนนเสียงที่เป็นตัวตัดสินแพ้ชนะ คือ คะแนนเสียงของคณะผู้เลือกตั้ง หรือ Electoral Vote

ที่เกริ่นไว้ว่าสหรัฐฯ ใช้ระบบ Winner-Takes-All นั้นหมายถึงว่า ผู้สมัครที่มีคะแนนมหาชนสูงกว่าในรัฐใดรัฐหนึ่งจะกวาดคะแนนเสียงคณะผู้เลือกตั้งในรัฐนั้นไปทั้งหมด

สมมติว่ารัฐ ก. ไก่ มีจำนวนคณะผู้เลือกตั้ง 9 คน มีผู้มีสิทธิ์ออกเสียงมาลงคะแนน 500 คน เปิดนับคะแนนมหาชนแล้ว พรรคเอได้คะแนนเสียง 300 คะแนน พรรคบีได้ 200 คะแนน หมายถึงว่าพรรคเอชนะในรัฐ ก. ไก่ ก็จะได้คะแนนเสียงผู้เลือกตั้งไปทั้ง 9 เสียง

เมื่อรวมคะแนนทุกรัฐ ผู้สมัครชิงตำแหน่งประธานาธิบดีที่มีคะแนนเสียงจากคณะผู้เลือกตั้ง 270 เสียงขึ้นไปก็จะได้เป็นผู้นำสหรัฐฯ เมื่อเป็นเช่นนี้ รัฐที่มีคณะผู้เลือกตั้งจำนวนมาก อย่างรัฐแคลิฟอร์เนีย เท็กซัส หรือฟลอริดา จึงเป็นรัฐที่ต้องขับเคี่ยวกันดุเดือด

หากแพ้คะแนนมหาชนเพียงคะแนนเดียวในรัฐแคลิฟอร์เนียที่มีจำนวนคณะผู้เลือกตั้งมากที่สุด ก็เสียคะแนนจากคณะเลือกตั้งไปทั้ง 55 เสียง ซึ่งทำให้เกมเปลี่ยนมือได้ทันที ทั้งสองพรรคจึงต้องพยายามกวาดคะแนนในรัฐที่มีคณะผู้เลือกตั้งมากเข้าไว้

กรณีที่ผู้ชิงตำแหน่งประธานาธิบดีพ่ายคะแนนมหาชนแต่กลับได้รับเลือกเป็นผู้นำสหรัฐฯ เคยเกิดมาหลายครั้งแล้ว อย่างการเลือกตั้งในปี 2000 ซึ่งนายจอร์จ ดับเบิลยู บุช จากรีพับลิกันได้คะแนนมหาชน 50,456,002 เสียง ในขณะที่นายอัล กอร์ จากเดโมแครตได้ 50,999,897 เสียง แต่คะแนนเสียงจากคณะเลือกตั้งอยู่ที่ 271 ต่อ 266 เสียง นายบุชจึงชนะเลือกตั้ง ทั้งนี้ คะแนนเสียงรวมบวกกันได้ 537 เสียง หายไปเสียงหนึ่ง เพราะผู้เลือกตั้งในเมืองหลวง 1 คน ของดออกเสียง

ในทางหนึ่งก็มองได้ว่า ประธานาธิบดีไม่ได้มาจากเสียงส่วนใหญ่ของประชาชนผู้มีสิทธิ์เลือกตั้ง



เราจะรู้ผลการเลือกตั้งเมื่อไร

หลังสิ้นสุดการนับคะแนนทั้งหมดในวันเลือกตั้งทั่วไปในเดือนพฤศจิกายนแล้ว ในเดือนธันวาคม คณะผู้เลือกตั้งจะประชุมพร้อมกันในรัฐของตนเองและลงคะแนนเสียงเลือกประธานาธิบดี กับรองประธานาธิบดีบนบัตรเลือกตั้งที่แยกกัน ในปีนี้กำหนดให้เป็นวันที่ 14 ธันวาคม

จากนั้นภายใน 9 วัน ต้องส่งผลเลือกตั้งไปยังประธานวุฒิสภาซึ่งก็คือรองประธานาธิบดี และนักจดหมายเหตุ

ถัดมาก็เป็นการนับคะแนนอย่างเป็นทางการในวันที่ 6 มกราคม ปีถัดจากปีเลือกตั้ง โดยประธานวุฒิสภาเป็นประธานการนับคะแนนในการประชุมสภาคองเกรส และประกาศชื่อผู้ชนะเลือกตั้ง แต่หากนับคะแนนแล้วไม่มีผู้สมัครชิงตำแหน่งประธานาธิบดีคนใดได้คะแนนอย่างน้อย 270 เสียง สภาผู้แทนราษฎรจะเป็นผู้ตัดสินผู้ชนะการเลือกตั้ง และกรณีเดียวกันของผู้สมัครชิงตำแหน่งรองประธานาธิบดี วุฒิสภาจะเป็นผู้ตัดสิน

แต่ในความเป็นจริงเมื่อนับผลคะแนนมหาชนในวันเลือกตั้งทั่วไปเสร็จ ภายในเช้าวันถัดมาก็สามารถรู้แล้วว่าใครชนะเลือกตั้ง อย่างคราวที่แล้วนายทรัมป์ก็ขึ้นเวทีปราศรัยที่นครนิวยอร์ก ตั้งแต่ตอนตี 3 เพื่อประกาศชัยชนะต่อหน้ากลุ่มผู้สนับสนุน

และขั้นตอนสุดท้าย คือการเข้ารับตำแหน่งอย่างเป็นทางการ โดยในเวลาเที่ยงวันของวันที่ 20 มกราคม ประธานาธิบดีที่ได้รับเลือกจะเข้าพิธีสาบานตนและดำรงตำแหน่งประธานาธิบดีสหรัฐอเมริกา ที่ขั้นบันไดหน้าอาคารรัฐสภาในกรุงวอชิงตันดีซี ก่อนจะเดินทางเข้าทำเนียบขาวเพื่อเริ่มภารกิจผู้นำสหรัฐฯ อย่างเป็นทางการ