พระราชพิธีเฉลิมพระราชมณเฑียร หรือคำสามัญคือ พิธีขึ้นบ้านใหม่ ในหนึ่งรัชกาลจะจัดขึ้นเพียงครั้งเดียว ณ พระที่นั่งจักรพรรดิพิมาน หมู่พระมหามณเฑียร พระบรมมหาราชวัง เป็นโบราณราชประเพณีในโอกาสที่พระมหากษัตริย์ขึ้นเถลิงถวัลยราชสมบัติ เป็นพระราชพิธีต่อเนื่องกับพระราชพิธีบรมราชาภิเษก
ตามธรรมเนียมประเพณีแต่โบราณ เมื่อองค์พระมหากษัตริย์เสด็จขึ้นเถลิงถวัลยราชสมบัติบรมราชาภิเษก (พระราชพิธีเฉลิมพระยศ) จะเสด็จประทับอยู่เป็นประจำในพระที่นั่งจักรพรรดิพิมาน ซึ่งเป็นพระที่นั่งองค์ประธานของพระที่นั่งในหมู่พระมหามณเฑียร พระบรมมหาราชวัง โดยจะต้องจัดให้มีพระราชพิธีเฉลิมพระราชมณเฑียร หรือคำสามัญคือ พิธีขึ้นบ้านใหม่ก่อน จึงจะเสด็จขึ้นประทับได้ ซึ่งมักจะจัดต่อเนื่องจากการพระราชพิธีบรมราชาภิเษก พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย และพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงประทับอยู่ที่พระที่นั่งองค์นี้เป็นการถาวร รัชกาลต่อๆ มาเสด็จมาประทับเป็นการชั่วคราวตามกำหนดพระราชพิธี เนื่องจากได้ทรงสถาปนาพระราชฐานที่ประทับขึ้นใหม่ สำหรับเป็นที่ประทับตามพระราชอัธยาศัย และตามความเหมาะสมแห่งยุคแห่งสมัย จึงมิได้ประทับ ณ พระที่นั่งจักรพรรดิพิมานเป็นประจำเช่นในสมัยก่อน แต่ในการพระราชพิธีบรมราชาภิเษก ยังต้องจัดให้มีการพระราชพิธีเฉลิมพระราชมณเฑียร ณ พระที่นั่งจักรพรรดิพิมานเช่นเดิม
พระราชพิธีเฉลิมพระราชมณเฑียรมีมาตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ 1 เริ่มจากการเสด็จพระที่นั่งไพศาลทักษิณ ประทับเหนือพระที่นั่งภัทรบิศ ทรงรับการถวาย 12 พระกำนัล ภายหลังเปลี่ยนเป็นการประกาศสถาปนาพระเกียรติยศสมเด็จพระนางเจ้าพระบรมราชินี แล้วเสด็จขึ้นสู่พระที่นั่งจักรพรรดิพิมาน เชื้อพระวงศ์ฝ่ายในเชิญเครื่องเฉลิมพระราชมณเฑียร เช่น วิฬาร์ ศิลาบด ฟักเขียว พานข้าวเปลือก ถั่ว งา ภายหลังเพิ่มไก่ขาว มีผู้ชำระพระบาท แล้วเสด็จพระราชดำเนินยังห้องพระบรรทม ทรงนมัสการพระรัตนไตร พระราชวงศ์ฝ่ายในถวายดอกหมากทองคำ กุญแจ ทรงเอนพระองค์ลงบรรทมเป็นพระฤกษ์ ชาวพนักงานประโคม ทรงรับการถวายพระพรชัยมงคล ทรงโปรยดอกพิกุลเงินพิกุลทองพระราชทาน เป็นเสร็จพระราชพิธี
เมื่อเสร็จสิ้นการพระราชพิธีบรมราชาภิเษกแล้ว พระมหากษัตริย์พระองค์ใหม่จะเสด็จขึ้นประทับที่พระราชมณเฑียรสถาน เครื่องที่เชิญตามเสด็จขึ้นไปยังพระที่นั่งจักรพรรดิพิมาน ได้แก่ เครื่องเฉลิมพระราชมณเฑียร เครื่องราชูปโภค และเครื่องราชกกุธภัณฑ์บางอย่าง เครื่องเฉลิมพระราชมณเฑียร ประกอบด้วย
1. ไก่แจ้ขาว
2. ธารพระกรศักดิ์สิทธิ์ หรือที่มีผู้เรียกอย่างสามัญว่า ไม้เท้าผีสิง ซึ่งเป็นหนึ่งในเครื่องเบญจราชกกุธภัณฑ์ (ไก่แจ้ขาวและธารพระกร หมายถึง ความงาม ความมีอำนาจ สองสิ่งนี้มักให้สตรีรูปงามอุ้มและเชิญเพียงคนเดียว)
3. ศิลาบด (หมายถึง ความหนักแน่น หรือหมายถึง ความไม่มีโรค)
4. กุญแจทอง (หมายถึง ให้ความยกย่องและต้อนรับสู่บ้านใหม่)
5. พานพืชมงคล (หมายถึง การงอกเงย)
6. จั่นหมากทอง (หมายถึง ความมั่งคั่ง เพราะหมากออกผลคราวหนึ่งเป็นทะลาย)
7.ฟักเขียว (หมายถึง อยู่เย็นเป็นสุข เพราะฟักเป็นผลไม้เนื้อเย็น)
8. วิฬาร์ (หมายถึง การอยู่บ้านใหม่เป็นปกติสุขไม่โยกย้าย เพราะแมวเป็นสัตว์รู้อยู่ ไม่ทิ้งถิ่น) เป็นเสร็จพระราชพิธี
ขอขอบคุณ : https://library.stou.ac.th