ภาวะกระเพาะปัสสาวะบีบตัวไวเกินเป็นสาเหตุกระตุ้นให้ปัสสาวะอย่างเฉียบพลันโดยยากที่จะควบคุมหรือหยุดเองได้ และอาจนำไปสู่ปัสสาวะเล็ดราดโดยไม่ได้ตั้งใจ ผู้ป่วยกระเพาะปัสสาวะบีบตัวไวเกิน อาจรู้สึกอาย อึดอัด แยกตัวเอง จำกัดการทำงานหรือชีวิตทางสังคม นอกจากนี้พบว่าผู้ป่วยกระเพาะปัสสาวะบีบตัวไวเกินอายุวัยกลางคนหรือผู้สูงวัยจะมีความเสี่ยงของโรคหย่อนสมรรถภาพทางเพศ อย่างไรก็ตามการประเมินวินิจฉัยผู้ป่วยกระเพาะปัสสาวะบีบตัวไวเกิน สามารถระบุได้ว่ามีสาเหตุเฉพาะเจาะจงได้ ตลอดจนการรักษามักจะเริ่มต้นด้วยการปรับเปลี่ยนพฤติกรรม เช่น ทำตารางการดื่มน้ำ ตารางการปัสสาวะ และเทคนิคการเก็บกักปัสสาวะโดยฝึกใช้กล้ามเนื้ออุ้งเชิงกราน หากความพยายามเริ่มต้นดังกล่าว ไม่สามารถช่วยให้อาการดีขึ้นได้แล้ว ควรพิจารณาการรับประทานยารักษา
อาการและอาการแสดงของภาวะกระเพาะปัสสาวะบีบตัวไวเกิน จะมีอาการดังนี้
• ปัสสาวะเร่งรีบ คือความรู้สึกอย่างเฉียบพลันกระตุ้นให้ปัสสาวะ ซึ่งยากที่จะควบคุม
• อาจมีปัสสาวะเล็ดราดหรือไม่ก็ได้ โดยไม่ตั้งใจจากความจำเป็นเร่งด่วนในการปัสสาวะ
• อาจมีปัสสาวะบ่อยมากกว่าแปดครั้งใน 24 ชั่วโมง
• ต้องตื่นลุกขึ้นปัสสาวะจากเตียงนอนมากกว่าสองครั้งในเวลากลางคืน ถึงแม้ว่าผู้ป่วยสามารถไปห้องน้ำทันเวลาเมื่อรู้สึกปัสสาวะเร่งรีบ ปัสสาวะบ่อยที่ไม่คาดคิดและการถ่ายปัสสาวะในเวลากลางคืนสามารถทำลายชีวิตของผู้ป่วยได้ รวมทั้งปัญหากิจกรรมทางเพศ
เมื่อไหร่ควรไปพบแพทย์
อาการกระเพาะปัสสาวะบีบตัวไวเกินพบบ่อยในผู้สูงอายุ พบมากขึ้นตามอายุ และอาจทำให้เกิดความเครียดหรือรบกวนชีวิตประจำวันได้ ดังนั้นควรพูดคุยหรือปรึกษากับแพทย์ เพราะมีการรักษาที่อาจช่วยผู้ป่วยได้
การทำงานของกระเพาะปัสสาวะแบบปกติ
ไตขับน้ำปัสสาวะไหลเข้าไปในกระเพาะปัสสาวะ เมื่อน้ำปัสสาวะไหลเข้ากระเพาะปัสสาวะจนเต็มแล้ว จะมีการส่งสัญญาณประสาทไปยังสมอง และในที่สุดกระตุ้นความต้องการที่จะปัสสาวะ สัญญาณเส้นประสาทจะประสานให้เกิดการผ่อนคลายของกล้ามเนื้ออุ้งเชิงกรานและกล้ามเนื้อหูรูดปัสสาวะ กล้ามเนื้อกระเพาะปัสสาวะหดตัว แล้วบีบผลักดันน้ำปัสสาวะออกมา เมื่อจะปัสสาวะ น้ำปัสสาวะจะไหลออกจากท่อปัสสาวะ ในผู้หญิงช่องเปิดของท่อปัสสาวะอยู่เหนือปากช่องคลอด ในผู้ชายช่องเปิดของท่อปัสสาวะอยู่ที่ปลายอวัยวะเพศชาย
การบีบหรือหดตัวของกระเพาะปัสสาวะที่ไม่ได้ตั้งใจหรือไม่พึงประสงค์
กระเพาะปัสสาวะบีบตัวไวเกินเกิดขึ้น เนื่องจากกล้ามเนื้อกระเพาะปัสสาวะหดตัวโดยไม่ได้ตั้งใจ แม้ปริมาณของปัสสาวะในกระเพาะปัสสาวะยังน้อย การหดตัวโดยไม่ได้ตั้งใจนี้สร้างความจำเป็นในการปัสสาวะเร่งด่วน ซึ่งโดยปกติทั่วไปขณะน้ำปัสสาวะยังไม่เต็มจะมีการส่งสัญญาณประสาทไปยังสมอง และระงับการกระตุ้นความต้องการที่จะปัสสาวะ สัญญาณเส้นประสาทจะประสานให้เกิดการผ่อนคลายของกล้ามเนื้อกระเพาะปัสสาวะ แต่เมื่อกระเพาะปัสสาวะบีบตัวไวเกินเกิดขึ้น ขบวนการดังกล่าวมีความผิดปกติ
เงื่อนไขหลายประการอาจนำไปสู่อาการและอาการแสดงของกระเพาะปัสสาวะบีบตัวไวเกิน ได้แก่
• ความผิดปกติทางระบบประสาทเช่น
•โรคหลอดเลือดสมอง (stroke) คือ ภาวะที่สมองขาดเลือดไปเลี้ยงเนื่องจากหลอดเลือดตีบ หลอดเลือดอุดตัน หรือหลอดเลือดแตก ส่งผลให้เนื้อเยื่อในสมองถูกทำลาย การทำงานของสมองหยุดชะงัก
•โรคเอ็มเอส (Multiple Sclerosis: MS) เป็นโรคที่เกิดจากการอักเสบของปลอกประสาทในระบบประสาทส่วนกลาง ซึ่งได้แก่ สมอง ไขสันหลัง และเส้นประสาทตา
• โรคเบาหวาน
• ยาที่ทำให้มีการผลิตปัสสาวะเพิ่มมากขึ้นอย่างรวดเร็วหรือทำให้กระหายน้ำ
• การติดเชื้อทางเดินปัสสาวะเฉียบพลัน อาจทำให้เกิดอาการคล้ายกับกระเพาะปัสสาวะบีบตัวไวเกิน
• ความผิดปกติในกระเพาะปัสสาวะเช่น เนื้องอกหรือนิ่วในกระเพาะปัสสาวะ
• ปัจจัยที่เป็นอุปสรรคต่อการไหลออกของกระเพาะปัสสาวะ เช่น ต่อมลูกหมากโต ท้องผูกหรือมีประวัติการผ่าตัด เพื่อรักษาปัสสาวะเล็ดราด
• การดื่มคาเฟอีนหรือแอลกอฮอล์มากเกินไป
• การทำงานของสมองด้านความรู้ความเข้าใจลดลง เนื่องจากมีอายุ ซึ่งอาจทำให้ยากลำบากสำหรับกระเพาะปัสสาวะจะเข้าใจสัญญาณประสาทซึ่งที่ได้รับจากสมอง
• การเคลื่อนไหวเดินลำบากซึ่งอาจนำไปสู่ปัสสาวะเร่งรีบได้ หากไม่สามารถเข้าห้องน้ำได้อย่างรวดเร็วพอ
• กระเพาะปัสสาวะออกไม่หมด ซึ่งอาจทำให้เกิดอาการกระเพาะปัสสาวะบีบตัวไวเกินตามมา เนื่องจากมีพื้นที่เก็บปัสสาวะเหลือน้อย
สิ่งสำคัญที่ควรตระหนักคือ ยังไม่ทราบสาเหตุเฉพาะของกระเพาะปัสสาวะบีบตัวไวเกินมาก
ศ. นท. ดร. นพ.สมพล เพิ่มพงศ์โกศล
ภาควิชาศัลยศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี มหาวิทยาลัยมหิดล