หากใครยังมีความสุขอยู่กับการเดินทางท่องเที่ยวตามรอยละครดัง “บุพเพสันนิวาส” หลังจากไปเที่ยวสถานที่ต่างๆ ของ จ.พระนครศรีอยุธยาแล้ว ต้องไม่พลาดไปเยือนเมืองละโว้ หรือเมืองลพบุรี ศึกษาเรื่องราวประวัติศาสตร์ของ “พระนารายณ์ราชนิเวศน์” ซึ่งเคยมีความรุ่งเรืองที่สุดในสมัยสมเด็จพระนารายณ์ โดยในอดีต นอกจากโบราณสถานแห่งนี้จะเป็นสถานที่ประทับล่าสัตว์ ออกว่าราชการ และต้อนรับแขกบ้านแขกเมืองแล้ว ยังเป็นที่ประทับสุดท้ายของสมเด็จพระนารายณ์ก่อนที่พระองค์จะเสด็จสวรรคตอีกด้วย
พระนารายณ์ราชนิเวศน์ เป็นพระราชวังที่สมเด็จพระนารายณ์มหาราชทรงโปรดฯ ให้สร้างขึ้นเมื่อปี พ.ศ.2209 ภายหลังจากทรงเสด็จสวรรคต วังแห่งนี้ได้ถูกทิ้งร้างมายาวนาน จนถึงรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงโปรดให้ทำการบูรณะ และสร้างพระที่นั่งขึ้นใหม่ในปี พ.ศ.2399และพระราชทานนามว่า “พระนารายณ์ราชนิเวศน์”
พระนารายณ์ราชนิเวศน์ ตั้งอยู่ในเขต ต.ท่าหิน อ.เมืองลพบุรี จ.ลพบุรี มีพื้นที่ทั้งหมด 42 ไร่ ด้านหน้าพระราชวังจะหันเข้าหาตัวเมือง ด้านหลังจะติดกับแม่น้ำลพบุรี ปัจจุบันได้จัดพื้นที่บางส่วนภายในวังให้เป็นที่ตั้งของพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ สมเด็จพระนารายณ์
ภายในพระราชวังแบ่งออกเป็น 3 เขต คือ เขตพระราชฐานชั้นนอก ประกอบด้วย อ่างเก็บน้ำซับเหล็ก หมู่ตึกสิบสองท้องพระคลัง ตึกพระเจ้าเหา ตึกรับรองคณะทูตต่างประเทศ โรงช้างหลวง 10 โรง เขตพระราชฐานชั้นกลาง มีอาคารต่างๆ อาทิ พระที่นั่งจันทรพิศาล พระที่นั่งดุสิตสวรรค์ธัญญมหาปราสาท หมู่พระที่นั่งพิมานมงกุฏ ซึ่งประกอบด้วยพระที่นั่ง 4 องค์เชื่อมติดกัน ได้แก่ พระที่นั่งพิมานมงกุฎ พระที่นั่งสุทธิวินิจฉัย พระที่นั่งไชยศาสตรากร และพระที่นั่งอักษรศาสตราคม นอกจากนี้ยังมีอาคารที่เรียกว่า ทิมดาบ หรือที่พักของทหารรักษาการณ์ เขตพระราชฐานชั้นใน มีพระที่นั่งสุทธาสวรรย์ และหมู่ตึกพระประเทียบ
พื้นที่บางส่วนของพระนารายณ์ราชนิเวศน์เปิดเป็น พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติสมเด็จพระนารายณ์ โดยใช้พระที่นั่งจันทรพิศาลจัดทำเป็นพิพิธภัณฑ์ ปัจจุบันมีการขยายห้องจัดแสดงมาถึงพระที่นั่งพิมานมงกุฎ จัดแสดงโบราณวัตถุ และศิลปวัตถุที่พบใน จ.ลพบุรี กว่า 1,000รายการ
ชั้นที่ 1 จัดแสดงโบราณวัตถุสมัยก่อนประวัติศาสตร์อายุราว 3,500 – 4,000 ปี เช่น ภาชนะดินเผารูปวัว โครงกระดูกมนุษย์ ขวานหิน ขวานสำริด จารึกโบราณ เครื่องประดับทำจากหินและเปลือกหอย พระพิมพ์ที่พบตามกรุในลพบุรี รูปเคารพในศาสนาพราหมณ์-ฮินดู โบราณวัตถุสมัยทวารวดี ฯลฯ
ชั้นที่ 2 จัดแสดงโบราณวัตถุต่างๆ ที่พบในลพบุรี เช่น ทับหลังแกะสลักรูปพระอินทร์ทรงช้างเอราวัณ พระพุทธรูปสมัยลพบุรีแบบต่างๆ เครื่องถ้วยกระเบื้องทั้งของจีน และไทย เป็นต้น
ชั้นที่ 3 เป็นห้องบรรทมของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว จัดแสดงฉลองพระองค์ เครื่องแก้ว
และภาชนะที่มีตราประจำพระองค์
โบราณสถานพระนารายณ์ราชนิเวศน์ เปิดให้นักท่องเที่ยวเข้าชมทุกวัน ตั้งแต่เวลา 07.00 – 17.30 น. ส่วน พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติสมเด็จพระนารายณ์ เปิดให้ชมในวันพุธ – วันอาทิตย์ ตั้งแต่เวลา 08.30 – 16.00 น. อัตราค่าเข้าชมสำหรับคนไทย 10 บาท คนต่างประเทศ 30 บาท